आज एका मित्राशी बोलताना सहज आज्जीचा उल्ल्लेख आला आणि मला माझ्या दोन्ही आज्यांची अतोनात आठवण झाली. त्या दोघी पण अपापल्या परीने great होत्या. मी लहान असतना आज्याना नावाने हाका मारायची पद्धत नव्हती. त्यामुळे आम्ही आईच्या आईला कराडची आजी आणि पप्पंच्या आईला कोल्हापुरची आजी असे साधे सरळ ओळखायचो.
कोल्हापुरच्या आज्जीला नेहेमी स्वेटर विणत नाहीतर भरतकाम करताना पहिलेले. ती सतत स्वत:ला कशात तरी गुंतवुन ठेवायची. एक्दम भारदस्त व्यक्तिमत्व होते. आता मला तिचा आवाज नाही आठवत. पण तिच्याबरोबरचे प्रसंग मात्र इतके नीट आठवतात न. तिच्या साड्या. तिची देवाला जायची पिशवी. तिच्या गळ्यातली चेन, तिच्या कुड्या. तिचे बाबा घरी यायचे त्यांच्याबरोबरचे बोलणे. तिच्या वडीलांवर तिचे अतोनात प्रेम होते असे सगळे सांगतात. काकांबरोबरचा कानडी-मराठी संवाद. माझ्यावर आणि अजुवर नीट लक्ष ठेवणे. ती देवासमोर लिंगपुजा करायला खुर्चीत डोळे मिटुन बसलेली. मम्मी स्वयंपाक करत असेल तर तिला मदत करताना दिसते. काका लोक सुट्टीवर आले असले किंवा येणार असतील तर चकल्या करायची आणि कायम कट्ट्यावर बसुन सगळे करायची. इडलीचे पीठ रगड्यावर वाटतानाची आजी दिसते. मशिनवर काहीतरी शिवत बसलेली आजी दिसते. वायरच्या पिशव्या करतानाची आजी. मला हाताला धरुन वटेश्वराच्या देवळात नेतानाची आजी. मला एकबाजुला दार असलेलीच रिक्षा लागत म्हणुन कित्येक वेळ वाट पहात बसलेली आजी. एवढ्या तेवढ्या रस्त्यासाठी रिक्षा कशाला पहिजे म्हणुन चिडणा~या काकांकडे काणादोळा करणारी आजी. मी आणि अजुने नीट जेवावे म्हणुन घराभोवती चक्कर मारत जेवु घालणारी, आमच्या मागोमाग घराभोवती तिने किति चकरा टाकल्या असतील त्याला नेम नाही. माझ्या आणि काकांची भांडणे माझी बाजु घेउन सोडवीणे. मी दुध नीट आणि पटकन प्यावे म्हणुन वेगवेगळी अमीशे दाखवणारी आजी.
सुबोधचा जन्म झाला तेव्हा मी आज्जीबरोबर कोल्हापुरला होते. कराडला मम्मीला भेटायला आलॊ तेव्हा मम्मीला दवाखान्यात बघुन मी प्रचंड घाबरले होते. आजीने जवळ नेउन सुबोध दाखवला होता. ती कोल्हापुरला असेल तेव्हा मी तिच्याबरोबर कोल्हापुरला आणि ती पुण्याला असेल तेव्हा मी पुण्याला. तिच्या बरोबरचे मला आठवतात ते दिवस - मोरपंखासारखे मऊ गुदगुल्या करुन जातात. माझ्या त्या वयातल्या सगळ्या आठवणी तिच्या बरोबरच निगडित आहेत.
मधे कोल्हापुरच्या घरी गेलेले तेव्हा तिने केलेली पेंटींग्स पाहीली परत तिच्या आठवणीनी डोळ्यात गर्दी केली. तिने पेंट केलेली एक साडी अजुन मम्मीकडे आहे - मला आठवतेय त्याप्रमाणे मी नेसलेली पहिली साडी ती !!! तीची एक खुप जुनी डायरी त्यातल्या सगळ्या नोंदी इंग्लिश मधे आहेत !! तिच्या विणकामाच्या सुया, तिची स्वेटरच्या डीझाईनची इंग्लिश पुस्तके हा खजाना मला सापडला तेव्हा झालेला आनंद झालेला अजुनही जशाचा तसा आठवतो! आयुष्यात अनेक आघात पचवलेली पण स्वभावाने कडवट नसलेली अशी माझी आजी. ती गेली तेव्हा मी तिसरीमधे होते तिचे शेवटचे दर्शनपण मिळाले नाही मला ....
दुसरी आजी, कराडची आजी त्यामानाने खुप साधी घरगुती. छोटी अंगकाठी, एकदम कृश शरीर, काळजीने पडलेल्या सुरकुत्या. पण कधीही न खचलेली माझी आजी. तिच्या स्वयंपाकाला काय मस्त चव आसायची. पटापट काम करायची. कमरेत वाकलेली, सतत काहीतरी निवडत बसलेली, पुजेचे साहित्य तयार करतानाची आजी. तिने घासलेली देवाची पितळॆची भांडी इतकी लखलखायची की बास! ही आजी पुजेला पाटावर बसायची. तिच्या चेहेर्यावरचा तो सात्विक भाव अजुन आठवतो. कधीतरी आमच्याकडे रहायला यायची त्यावेळी मम्मीच्या आणि तिच्या गप्प रात्ररात्र चालायच्या. आजी गावातच असल्याने तिच्याकडे जाउन राहायचे प्रसंग खुप आले नाहीत. पण सगळ्यात जास्ती संबंध तिच्याबरोबरच आले. ती स्वयंपाक करताना पाहुन मला खुप शिकायला मिळले. तिला मी पावभाजी शिकवली, पुलाव शिकवला. प्रचंड हालाखिच्या परिस्थितीमधे पण अजिबात न मोडणारी आजी. आजोबा गेल्यानंतर खचलेली तरी मामांच्या पाठीमागे उभी असलेली आजी. माझ्या विणकामाचे भरतकामाचे कौतुक करणारी आजी. ते पाहुन माझ्या दुस~या आजीची आठवण हमखास काढणारी ही आजी. कुणाकडुन, अगदी पोटच्या मुलांकडुनपण कसलीही अपेक्षा न करणारी आजी. वयाच्या ७०व्या वर्षी पण अंबट ताक, अंबटचुक्याची भाजी आवडीने खाणारी आजी. देवळात जाउन भजनाला बसलेली आजी. देवावर प्रचंड विश्वास असणारी आजी. माझ्या पहील्या पगारात मी तिला घेतलेली साडी कौतुकाने नेसणारी आजी. तिने मला दिलेला गणपती माझ्या पुजेमधे आहे - पूजा करताना मला नेहेमी तिची आठवण येते. मम्मी आणि नंतर मी तिला दर सोमवारी भेटायला जात असु तेव्हा आमची वात बघत दुकानात एकटीच बसलेली आजी. मला आणि सुबोधला गुळाच्या कणकेच्या करंज्या आवडतात म्हणून आवर्जुन करणारी आजी. तिचे घरी केलेले बुंदीचे लाडू, घरी केलेल्या जिलेब्या -- आहाहा.
ती गेली तेव्हा मी भारतात नव्हते. मला मम्मीकडुन कळाले तेव्हा एकदम जाणवले - सगळे आजीआजोबा गेले. हक्कने हट्ट पुरवुन घेणारी ठिकाणे आता राहिली नाहीत.त्यानंतरच्या सगळ्या भारतभेटीमधे मामांकडे गेले की पहील्यांदा जाणवते ते हे की, आता आजी दुकानात कधीही दिसणार नाहिये! इथल्या पहिल्या पगारात मी तिला साडी नाही घेउ शकले याची पण खंत वाटते!
कोल्हापुरच्या आज्जीला नेहेमी स्वेटर विणत नाहीतर भरतकाम करताना पहिलेले. ती सतत स्वत:ला कशात तरी गुंतवुन ठेवायची. एक्दम भारदस्त व्यक्तिमत्व होते. आता मला तिचा आवाज नाही आठवत. पण तिच्याबरोबरचे प्रसंग मात्र इतके नीट आठवतात न. तिच्या साड्या. तिची देवाला जायची पिशवी. तिच्या गळ्यातली चेन, तिच्या कुड्या. तिचे बाबा घरी यायचे त्यांच्याबरोबरचे बोलणे. तिच्या वडीलांवर तिचे अतोनात प्रेम होते असे सगळे सांगतात. काकांबरोबरचा कानडी-मराठी संवाद. माझ्यावर आणि अजुवर नीट लक्ष ठेवणे. ती देवासमोर लिंगपुजा करायला खुर्चीत डोळे मिटुन बसलेली. मम्मी स्वयंपाक करत असेल तर तिला मदत करताना दिसते. काका लोक सुट्टीवर आले असले किंवा येणार असतील तर चकल्या करायची आणि कायम कट्ट्यावर बसुन सगळे करायची. इडलीचे पीठ रगड्यावर वाटतानाची आजी दिसते. मशिनवर काहीतरी शिवत बसलेली आजी दिसते. वायरच्या पिशव्या करतानाची आजी. मला हाताला धरुन वटेश्वराच्या देवळात नेतानाची आजी. मला एकबाजुला दार असलेलीच रिक्षा लागत म्हणुन कित्येक वेळ वाट पहात बसलेली आजी. एवढ्या तेवढ्या रस्त्यासाठी रिक्षा कशाला पहिजे म्हणुन चिडणा~या काकांकडे काणादोळा करणारी आजी. मी आणि अजुने नीट जेवावे म्हणुन घराभोवती चक्कर मारत जेवु घालणारी, आमच्या मागोमाग घराभोवती तिने किति चकरा टाकल्या असतील त्याला नेम नाही. माझ्या आणि काकांची भांडणे माझी बाजु घेउन सोडवीणे. मी दुध नीट आणि पटकन प्यावे म्हणुन वेगवेगळी अमीशे दाखवणारी आजी.
सुबोधचा जन्म झाला तेव्हा मी आज्जीबरोबर कोल्हापुरला होते. कराडला मम्मीला भेटायला आलॊ तेव्हा मम्मीला दवाखान्यात बघुन मी प्रचंड घाबरले होते. आजीने जवळ नेउन सुबोध दाखवला होता. ती कोल्हापुरला असेल तेव्हा मी तिच्याबरोबर कोल्हापुरला आणि ती पुण्याला असेल तेव्हा मी पुण्याला. तिच्या बरोबरचे मला आठवतात ते दिवस - मोरपंखासारखे मऊ गुदगुल्या करुन जातात. माझ्या त्या वयातल्या सगळ्या आठवणी तिच्या बरोबरच निगडित आहेत.
मधे कोल्हापुरच्या घरी गेलेले तेव्हा तिने केलेली पेंटींग्स पाहीली परत तिच्या आठवणीनी डोळ्यात गर्दी केली. तिने पेंट केलेली एक साडी अजुन मम्मीकडे आहे - मला आठवतेय त्याप्रमाणे मी नेसलेली पहिली साडी ती !!! तीची एक खुप जुनी डायरी त्यातल्या सगळ्या नोंदी इंग्लिश मधे आहेत !! तिच्या विणकामाच्या सुया, तिची स्वेटरच्या डीझाईनची इंग्लिश पुस्तके हा खजाना मला सापडला तेव्हा झालेला आनंद झालेला अजुनही जशाचा तसा आठवतो! आयुष्यात अनेक आघात पचवलेली पण स्वभावाने कडवट नसलेली अशी माझी आजी. ती गेली तेव्हा मी तिसरीमधे होते तिचे शेवटचे दर्शनपण मिळाले नाही मला ....
दुसरी आजी, कराडची आजी त्यामानाने खुप साधी घरगुती. छोटी अंगकाठी, एकदम कृश शरीर, काळजीने पडलेल्या सुरकुत्या. पण कधीही न खचलेली माझी आजी. तिच्या स्वयंपाकाला काय मस्त चव आसायची. पटापट काम करायची. कमरेत वाकलेली, सतत काहीतरी निवडत बसलेली, पुजेचे साहित्य तयार करतानाची आजी. तिने घासलेली देवाची पितळॆची भांडी इतकी लखलखायची की बास! ही आजी पुजेला पाटावर बसायची. तिच्या चेहेर्यावरचा तो सात्विक भाव अजुन आठवतो. कधीतरी आमच्याकडे रहायला यायची त्यावेळी मम्मीच्या आणि तिच्या गप्प रात्ररात्र चालायच्या. आजी गावातच असल्याने तिच्याकडे जाउन राहायचे प्रसंग खुप आले नाहीत. पण सगळ्यात जास्ती संबंध तिच्याबरोबरच आले. ती स्वयंपाक करताना पाहुन मला खुप शिकायला मिळले. तिला मी पावभाजी शिकवली, पुलाव शिकवला. प्रचंड हालाखिच्या परिस्थितीमधे पण अजिबात न मोडणारी आजी. आजोबा गेल्यानंतर खचलेली तरी मामांच्या पाठीमागे उभी असलेली आजी. माझ्या विणकामाचे भरतकामाचे कौतुक करणारी आजी. ते पाहुन माझ्या दुस~या आजीची आठवण हमखास काढणारी ही आजी. कुणाकडुन, अगदी पोटच्या मुलांकडुनपण कसलीही अपेक्षा न करणारी आजी. वयाच्या ७०व्या वर्षी पण अंबट ताक, अंबटचुक्याची भाजी आवडीने खाणारी आजी. देवळात जाउन भजनाला बसलेली आजी. देवावर प्रचंड विश्वास असणारी आजी. माझ्या पहील्या पगारात मी तिला घेतलेली साडी कौतुकाने नेसणारी आजी. तिने मला दिलेला गणपती माझ्या पुजेमधे आहे - पूजा करताना मला नेहेमी तिची आठवण येते. मम्मी आणि नंतर मी तिला दर सोमवारी भेटायला जात असु तेव्हा आमची वात बघत दुकानात एकटीच बसलेली आजी. मला आणि सुबोधला गुळाच्या कणकेच्या करंज्या आवडतात म्हणून आवर्जुन करणारी आजी. तिचे घरी केलेले बुंदीचे लाडू, घरी केलेल्या जिलेब्या -- आहाहा.
ती गेली तेव्हा मी भारतात नव्हते. मला मम्मीकडुन कळाले तेव्हा एकदम जाणवले - सगळे आजीआजोबा गेले. हक्कने हट्ट पुरवुन घेणारी ठिकाणे आता राहिली नाहीत.त्यानंतरच्या सगळ्या भारतभेटीमधे मामांकडे गेले की पहील्यांदा जाणवते ते हे की, आता आजी दुकानात कधीही दिसणार नाहिये! इथल्या पहिल्या पगारात मी तिला साडी नाही घेउ शकले याची पण खंत वाटते!
